Khu cổ vật Chàm: thêm một kết nối di sản từ quá khứ

Ghi chép của P. Jabouille, Khâm sứ Trung Kỳ, Trưởng ban quản trị Bảo tàng Khải Định vào năm 1929 cho biết theo Nghị định ban hành ngày 26 tháng 12 năm 1927, một Khu cổ vật Chàm đã được thành lập trong khuôn viên Bảo tàng với mục đích trưng bày một sưu tập các mẫu vật tiêu biểu của nghệ thuật Champa đang được Trường Viễn Đông Bác Cổ đưa về lưu giữ tại Bảo tàng và trực tiếp chỉ đạo, giám sát về mặt khoa học. Việc thiết lập Khu cổ vật Chàm được J.Y.Claeys-Ủy viên thường trực của Trường Viễn Đông Bác Cổ, Thanh tra khảo cổ học, trực tiếp nghiên cứu thực hiện. Sự ra đời của Khu cổ vật này sẽ cho phép dân chúng chiêm ngưỡng những di vật của một thời quá khứ bi hùng, vinh quang và đầy tính nghệ thuật.

Sự hình thành của Khu cổ vật Chàm được khởi đầu với cuộc khai quật pho tượng Chàm đầu tiên được tìm thấy ở làng Giam Biều (Hương Hồ, Hương Trà, thành phố Huế) và đưa về đặt ở sân của Bảo tàng, lúc đó còn là Tân Thơ Viện. Đây cũng là tác phẩm điêu khắc độc đáo và giá trị nhất hiện vẫn đang lưu giữ ở Bảo tàng.

Bộ sưu tập các cổ vật Chàm đã tăng dần vào năm 1917 với việc phát hiện một cái linga ở làng Xuân Hòa (Thuỷ Xuân, thành phố Huế) và một số tác phẩm điêu khắc khác. Bên cạnh đó, góp mặt trong sưu tập của Khu cổ vật Chàm còn có một nhóm tác phẩm tìm được từ cuộc khai quật ở Trà Kiệu (Quảng Nam), cũng do J.Y.Clayes thực hiện vào tháng 6 năm 1927, và sau này là ở Tháp Mẫm (Bình Định) vào năm 1934. Các cổ vật quan trọng tìm thấy trong các cuộc khai quật này đã được đưa về các bảo tàng ở Đông Dương thời bấy giờ, trong đó một số đã được J.Y.Clayes lưu tâm giành cho Bảo tàng Khải Định.

Để tạo điều kiện cho việc trưng bày các cổ vật Champa, một ngôi nhà cũ ở Quảng Trị từng là kho dự trữ lúa của triều đình đã được đưa về dựng lại ở sau viện Bảo tàng. Với sự tư vấn của ông De Saint- Nicolas, kiến trúc sư các công trình dân sự-thành viên Ban quản trị của Bảo tàng, ngôi nhà được dùng làm nơi trưng bày của Khu cổ vật Chàm đã được dựng xong mà không phá vỡ vẻ đẹp của kiến trúc điện Long An. Năm 1928, công trình được hoàn tất và đưa vào trưng bày.

Sau gần 90 năm kể từ khi chính thức ra đời, sưu tập các tác phẩm điêu khắc của Khu cổ vật Chàm sẽ được mở cửa trở lại với hơn 30 tác phẩm được chọn lọc. Đây chính là những vật chứng sinh động nhất của một nền văn minh rực rỡ một thời ở khu vực miền Trung Việt Nam, thể hiện qua 3 nhóm trong bộ sưu tập: Trà Kiệu, Tháp Mẫm và Bình-Trị-Thiên.

Tượng Đạo sĩ Bà-la-môn (Linh Thái, Phú Vang, Thừa-Thiên Huế) Đầu Makara (Xuân Hòa, Thủy Xuân, tp.Huế)

Trà Kiệu được xem là kinh đô của tiểu quốc Amaravati Champa (Chiêm Thành), tên là Simhapura, hay Thành phố Sư Tử. Các tác phẩm tiêu biểu trong sưu tập có xuất xứ từ các ngôi đền thuộc đạo Bà-la-môn ở khu vực này từ thế kỷ VII – XIII/XIV.

Có niên đại muộn hơn nhưng các tác phẩm tìm thấy ở Tháp Mẫm không kém phần đặc sắc với kích thước to lớn, đồ sộ. Hầu hết những tác phẩm điêu khắc của Tháp Mẫm có niên đại thế kỷ XII-XIII, xuất phát từ tiểu quốc Vijaya (Nagara Vijaya) nằm trong thành Đồ Bàn/Chà Bàn, giữ vai trò trung tâm của vương quốc Champa ở vùng Bình Định.

So với các tác phẩm tìm được ở Trà Kiệu và Tháp Mẫm – phần lớn là các bức phù điêu trang trí kiến trúc thể hiện voi, sư tử, chim thần, vũ công, v.v.., các cổ vật Champa thuộc khu vực Bình-Trị-Thiên, đặc biệt là ở Huế và vùng phụ cận, có nhiều tượng thờ đặc biệt quan trọng trong văn hóa Champa cổ xưa, như các ngẫu tượng yoni-linga, tượng thần-vua thờ trong một ngôi đền, hoặc các tác phẩm điêu khắc thể hiện hình tượng thần Lửa, đạo sư Bà la môn, đầu thủy quái, các bộ phận kiến trúc của những công trình đền tháp đồ sộ như trụ cửa, chóp tháp, v.v..Tất cả minh chứng cho sự phong phú, đa dạng của các loại hình thể hiện nền văn minh vật chất rực rỡ từng tồn tại ở vùng đất chịu nhiều tác động mạnh mẽ của quá trình giao thoa và hội nhập lâu dài giữa hai nền văn hóa Chăm-Việt. Có thể thấy các cổ vật này là những vật chứng cho sự tồn tại của các đền tháp ở khu vực từ phía bắc đèo Hải Vân đến nam đèo Ngang-khu vực giáp ranh giữa vùng cực bắc Chiêm Thành với Đại Việt trong lịch sử mà theo nhà nghiên cứu Trần Kỳ Phương, có các địa danh Ulik (Ô/Lý, Ô/Rí), Vvyar (Việt), Jriy (Rí/Di, Lý, Lệ) và Traik (Trạch/Gianh). Niên đại của nhóm hiện vật này khoảng từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XV.

Trải qua bao biến cố thăng trầm, sưu tập hiện vật Champa thuộc Khu cổ vật Chàm vẫn luôn được bảo vệ, chăm sóc và gìn giữ như một bộ phận cấu thành của Bảo tàng Khải Định (nay là Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế), thể hiện những giá trị đặc sắc của kho tàng di sản văn hóa Champa nhìn từ nhiều khía cạnh: văn hóa, tín ngưỡng, mỹ thuật, kiến trúc. Đây cũng là tinh thần của Nghị định 1291 do vua Khải Định ban hành ngày 24 tháng 8 năm 1923 khi thành lập Bảo tàng Khải Định: “Tài năng của một dân tộc thể hiện bằng những sản phẩm mỹ thuật, phản ánh đời sống xã hội, lễ nghi chính trị và là hình ảnh linh hồn của dân tộc đó”. Khi triều Nguyễn kết thúc vai trò lịch sử, ý nghĩa ấy vẫn được tiếp nối và duy trì bởi Sắc lệnh số 65/SL ngày 23/11/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh về việc bảo tồn cổ tích trong toàn cõi Việt Nam, trao sứ mệnh bảo tồn cổ tích cho Đông Phương Bác Cổ Học Viện thay Viễn Đông Bác Cổ Học Viện của Pháp.

Nhân dịp kỷ niệm ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11/2005-23/11/2016), sự mở cửa trở lại của Khu cổ vật Chàm sẽ không chỉ đem lại cơ hội cho công chúng và du khách được thưởng ngoạn các tác phẩm điêu khắc  Champa phong phú, đa dạng, mà còn mở thêm cánh cửa trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc để thế hệ trẻ khám phá một di sản văn hóa Champa huyền thoại.

9 Comments

  1. folorentorium viết:

    Howdy! Do you know if they make any plugins to safeguard against hackers? I’m kinda paranoid about losing everything I’ve worked hard on. Any recommendations?

  2. I in addition to my friends came reading the great pointers located on your web site then instantly I got a terrible feeling I had not thanked the web site owner for those strategies. Those men are actually certainly joyful to learn all of them and already have unquestionably been having fun with these things. Appreciation for simply being really kind and for pick out such impressive guides most people are really needing to discover. My sincere regret for not expressing gratitude to you sooner.

  3. jordan shoes viết:

    I in addition to my guys were actually reviewing the best key points from your web site and so unexpectedly developed an awful suspicion I had not expressed respect to the web site owner for those tips. All the boys ended up so passionate to study them and now have quite simply been loving them. I appreciate you for truly being indeed helpful and for having such exceptional tips most people are really wanting to know about. My sincere apologies for not expressing gratitude to earlier.

  4. My spouse and i got absolutely fortunate that Albert managed to round up his survey out of the precious recommendations he received when using the blog. It is now and again perplexing just to always be offering secrets and techniques some others have been trying to sell. And now we recognize we now have you to be grateful to for that. The specific explanations you have made, the easy web site navigation, the relationships you help instill – it’s got everything astonishing, and it’s really facilitating our son in addition to us believe that this concept is exciting, and that is highly mandatory. Thank you for all the pieces!

  5. kd shoes viết:

    I am glad for commenting to make you know what a wonderful discovery my friend’s child found reading through your web site. She discovered lots of details, which included how it is like to have an awesome helping character to let folks just fully grasp certain complicated subject matter. You really surpassed her expected results. Many thanks for imparting those great, dependable, educational and in addition unique tips on this topic to Evelyn.

  6. off-white viết:

    Thank you for each of your effort on this blog. My niece takes pleasure in managing investigation and it’s easy to understand why. Many of us learn all relating to the compelling way you make valuable thoughts by means of your blog and therefore inspire participation from other people on that issue so our favorite daughter is now becoming educated so much. Have fun with the rest of the new year. You’re conducting a powerful job.

  7. My spouse and i ended up being absolutely delighted that Emmanuel could do his investigations from your ideas he came across in your web site. It’s not at all simplistic to just always be freely giving techniques men and women may have been making money from. And we all do know we have the writer to thank because of that. The entire explanations you’ve made, the simple web site navigation, the friendships your site aid to engender – it’s got mostly wonderful, and it is aiding our son in addition to the family know that the theme is thrilling, which is certainly quite essential. Thanks for the whole lot!

  8. Once I originally commented I clicked the -Notify me when new comments are added- checkbox and now each time a remark is added I get 4 emails with the same comment. Is there any method you’ll be able to remove me from that service? Thanks!

  9. kyrie 7 shoes viết:

    Oh my goodness! an incredible article dude. Thanks Nonetheless I’m experiencing difficulty with ur rss . Don抰 know why Unable to subscribe to it. Is there anyone getting similar rss drawback? Anybody who is aware of kindly respond. Thnkx

Trả lời folorentorium Hủy